ارزیابی خطر زلزله و آسیب پذیری شهرها با استفاده از سیستم های اطلاعات جغرافیایی (gis) ، نمونه موردی: شهرتبریز

چکیده: زلزله یکی از هولناک ترین بلایای طبیعی در طول تاریخ بشر است. قدرت تخریب بالا و کشتار بی رحمانه در زمان اندک از خصوصیات بارز این پدیده طبیعی است. تفاوت دیگر این بلای طبیعی با سایر بلایا آن است که ماهیت زلزله کشنده نیست بلکه تخریب و آوار ساختمان ها و سازه ها موجب مرگ و میر و جراحت افراد می شود. بنابراین به نظر می رسد که بین تراکم جمعیت و تراکم ساختمانی با میزان آسیب پذیری ناشی از زلزله ارتباطی منطقی وجود دارد. حال این پرسش اساسی مطرح می گردد که در کشورهای پیشرفته همانند آمریکا، ژاپن و ... با داشتن تراکم های بالای جمعیتی و ساختمانی و نیز لرزه خیز بودن این مناطق چرا میزان تخریب و مرگ ومیر در این مناطق بسیار پایین تر از مناطق کشورهای در حال توسعه است؟. پیش بینی زمان زلزله تقریباً غیر ممکن است و عدم قطعیت رفتارهای انسانی به خصوص در مناطق شهری برآورد میزان آسیب پذیری را با مشکل مواجه ساخته است. عوامل و متغیرهای مختلفی بر میزان آسیب پذیری ناشی از زلزله دخیل هستند. این فاکتورها را می توان از لحاظ کالبدی، طبیعی، اجتماعی و اقتصادی تقسیم بندی نمود. ایران کشوری زلزله خیز است و از این میان شهر تبریز به دلیل وجود گسلی بزرگ و فعال در شمال این شهر در شرایطی بحرانی قرار دارد. موانع طبیعی گسترش افقی شهر را عملاً غیرممکن ساخته است. از طرفی دیگر وجود بافت های متراکم شهری، بافت های تاریخی اسکان غیررسمی و ازدحام بیش از حد جمعیت و توزیع فضایی نامناسب آن به همراه تراکم مسکونی بالا، این شهر را در برابر فاجعه زلزله آسیب پذیر ساخته است. برای استخراج میزان آسیب پذیری (جمعیت و ساختمان) از مدل های ارزیابی چند معیاره(mce)، فرایند تحلیل سلسله مراتبی (ahp)، مدل منطق فازی (fuzzy logic) و ترکیب مدل منطق فازی و فرایند تحلیل سلسله مراتبی (fuzzy-ahp) استفاده گردید. این مدل ها علاوه بر آن که به منطق انسانی (عدم قطعیت) نزدیک هستند، ماهیتی تصمیم گیرنده نیز دارند. بر اساس نتایج به دست آمده از مدل-های مذکور با استفاده از تکنیک سیستم اطلاعات جغرافیایی (gis) پهنه های آسیب پذیری شهر تبریز به تفکیک مناطق و جمعیت استخراج گردید. بدون استفاده از gis انجام این رساله تقریباً غیر ممکن بود. بیشترین میزان انطباق هر چهار مدل در منطقه یک و پنج شهر تبریز می باشد. لیکن در میان این 4 مدل به ترتیب مدل fuzzy ، fuzzy-ahp ، ahp و در نهایت مدل mce بیشترین انطباق را با واقعیت موجود دارند. بر اساس مطالعات انجام شده در این رساله بین آسیب پذیری و تراکم جمعیت و تراکم ساختمانی رابطه ای مستقیم وجود دارد. در نهایت بر اساس نتایج به دست آمده پیشنهاداتی ارائه گردید.